lephuocdai

Cơn bão Yagi đổ bộ vào miền Bắc Việt Nam tạo điều kiện cho những đập nước bên kia biên giới xả lũ, cuốn đi không chỉ hàng trăm mạng người vô tội cùng vô số thiệt hại về tài sản. Mà còn để lộ ra nhiều sự trớ trêu khiến ta phải suy ngẫm và đặt câu hỏi.

Chuyện hot nhất bây giờ là săm soi hoạt động từ thiện. Người ta cà khịa nhau về số tiền, so đo ai nhiều hơn ai. Người ta hả hê khi phát hiện ai góp bao nhiêu, ai phông bạt, ai làm màu. Người ta tự hào khi được ở trong danh sách 12,000 trang do MTTQ công khai để người dân theo dõi, giám sát. Và cũng có người khá khen cho MTTQ thật khôn khéo khi thay vì thuê kiểm toán thì up lên cho cả nước theo dõi, giám sát.

Điều trớ trêu là làm từ thiện giờ đây lại trở thành đối tượng của sự mỉa mai, săm soi. Tại sao vậy? Có lẽ là vì dư luận đã mất niềm tin vào một số cá nhân nổi tiếng tự đứng ra quyên góp và phân phát. Nhưng người ta cũng quên rằng, vài năm trước chính họ đã từng ủng hộ những cá nhân này với hy vọng tìm kiếm một giải pháp thay thế cho sự bất cập trong hệ thống chính thống mà họ đã bức xúc từ lâu.

Như một vòng luẩn quẩn, bây giờ chính họ lại dựa vào hệ thống lỗi để giám sát các giải pháp thay thế. Không lâu nữa, có lẽ sẽ có nhiều người nhận ra sự bế tắc này.

Tuy nhiên, ở góc nhìn vĩ mô, xã hội không hoàn toàn bế tắc như vậy. Xã hội loài người, giống như một cơ thể sống, cũng tiến hóa thông qua chọn lọc tự nhiên.

Sự tiến hoá ở sinh vật không chỉ ghi nhận những đặc tính tương đồng ở các loài chia sẻ chung một môi trường sống. Ví dụ như cá heo (động vật có vú) và cá mập (là một loài cá) là hai loài rất xa nhau nhưng lại chia sẻ với nhau về cấu trúc cơ thể để thích hợp trong điều kiện bơi lội và săn mồi dưới nước. Mà còn chỉ ra những hướng đi tất yếu như sự phát triển của sinh vật đơn bào lên đa bào, rồi từ loài đẻ trứng sang loài đẻ con.

Dưới tác động của toàn cầu hóa, sức ép cạnh tranh và sự gia tăng trao đổi thông tin thúc đẩy quá trình tiến hóa của từng xã hội nhỏ lẻ. Việc tiếp nhận những mô hình tiến bộ trở nên tất yếu, và những mô hình nào phù hợp với sự thay đổi sẽ tồn tại và lan tỏa.

Mô hình xã hội dân sự (tiếng Anh: civil society) đã vào Việt Nam từ lâu, trải qua nhiều sức ép, có lúc lên lúc xuống nhưng đang càng ngày chứng tỏ lợi thế xây dựng một xã hội bền vững và phát triển cho Việt Nam. Sự tê liệt của hệ thống công ở dưới thảm hoạ dịch cúm Vũ Hán đã mở đường cho mô hình “dân cứu dân”. Chỉ trong vòng hai năm, nhiều hoạt động tự phát đã dần được tổ chức hóa thành các tổ chức xã hội dân sự.

Tại Nhật Bản, có rất nhiều các tổ chức phi lợi nhuận (NPO), các tài đoàn, các tổ chức xã hội và các tổ dân phố. Chỉ riêng cộng đồng người Việt tại Nhật đã có hàng trăm hội đoàn trải dài trên nhiều lĩnh vực. Những cá nhân sau một thời gian làm từ thiện sẽ đặt câu hỏi về sức ảnh hưởng thật sự của mình. Một vài người tiên tiến hơn sẽ cùng nhau tổ chức các hoạt động gây quỹ như làm quà tặng để bán. Sau một thời gian, một số người lại đặt câu hỏi về hiệu quả của những việc họ đang làm, và từ đó tìm cách liên kết với nhau để tạo ra những tổ chức lớn hơn, quy củ và chuyên nghiệp hơn.

Quay trở lại với chủ đề săm soi từ thiện, liệu mô hình xã hội dân sự có thể giải quyết vòng luẩn quẩn niềm tin trong hệ thống lỗi này không? Hãy thử suy ngẫm và nhìn vào cách người Nhật làm, biết đâu chúng ta sẽ tìm được câu trả lời.

(Ảnh: tham gia một nhóm của người Nhật)